Kapitalny remont i rewitalizacja czeka synagogę w Ostrowie Wielkopolskim. Na ten cel miasto Ostrów Wielkopolski pozyskalo 9 milionów 800 tysięcy złotych środków uninych w ramach WRPO. Prace potrwają w latach 2009-2011. Wskazania i zalecenia konserwatorskie dotyczące remontu i adaptacji budynku ostrowskiej synagogi na cele kulturalne. >>
Synagoga w Ostrowie Wielkopolskim powstała w latach 1857 -1860, jej budowniczym był Moritz Lande. Po nieznacznych uzupełnieniach formy, dokonanych w 1903 roku, obiekt ten uzyskał kształt architektoniczny który, niemal w niezmienionym stanie dotrwał do czasów obecnych.
Jest jedyną, największą i o najbogatszym wystroju XIX – wieczną synagogą wielkomiejską na ziemiach polskich, która przetrwała burzliwe czasy dwóch wojen światowych i okres powojenny, w którym ochrona dziedzictwa kulturowego, choćby tylko ze względów finansowych, nie należała do priorytetów działalności państwa.
Obecnie, żaden z zachowanych zabytków sakralnych kultury żydowskiej, z terenu całej Polski, nie dorównuje jej skalą, bogactwem wyposażenia oraz w bardzo dużym stopniu zachowaną oryginalną substancją zabytkową. Pod względem formy zabytek ostrowski jest typowym przykładem synagogi powstałej w tzw. nurcie reformowanym, który rozwinął się w diasporze żydowskiej w XIX w.
Charakteryzował się on między innymi odmiennym niż dotychczas traktowaniem budynku synagogi, tzn. była ona obecnie stałym miejscem kultu tj. „templum”, a nie jak dotychczas domem modlitwy, tymczasowo tylko zastępującym jedyną świątynię żydowską, jaką była świątynia Salomona w Jerozolimie. Stąd, nieporównanie większy rozmach i bogactwo wystroju wielkomiejskich bóżnic wznoszonych w miastach Europy w XIX w i pocz. XX w, nie bez znaczenia były też oczywiście możliwości finansowe dawnej gminy żydowskiej.
Pierwowzorami dla tych obiektów były okazałe synagogi z terenu Prus – z Berlina, Lipska, Kolonii, Drezna czy Kassel oraz z Budapesztu i Wiednia. Przybrały one „kostium” form orientalizujących – tzw. styl mauretański, czerpiący także inspiracje z biblijnych opisów świątyni Salomona w Jerozolimie. Proweniencji formalnej synagogi ostrowskiej należy szukać w najbardziej reprezentatywnych zabytkach tego typu w Europie Środkowej:
> forma rzutu wykazuje bliskie pokrewieństwo z rzutem synagogi w Kassel – prostokątny, symetryczny względem osi wzdłużnej z narożnymi ryzalitami, z których w Ostrowie, dwa zachodnie przybrały formę wież;
> jednoprzestrzenne wnętrze z wbudowanymi 2-kondygnacjowymi emporami, z podkowiastymi łukami arkad o koronkowym wykroju, pokryte barwną polichromią, o bogatej ornamentyce geometryczno–floralnej;
> elementy typowo orientalne to: kolumny w portalach, bogate ornamentalne oprawy otworów okiennych oraz portali mające swoje odniesienia formalne w pałacowej architekturze Alhambry;
> uboższe elewacje południowe i wschodnie znajdują swój pierwowzór w synagodze poznańskiej;
> pięcioosiowa elewacja zachodnia o bogatej dekoracji ornamentalnej, pełniąca funkcję fasady budynku flankowana jest dwoma masywnymi wieżami zakończonymi oktogonalnymi bębnami, nakrytymi ośmiobocznymi hełmami kopułowymi, będącymi dość wiernym odwzorowaniem tych motywów w synagodze budapeszteńskiej.
Sytuuje to nasz zabytek na wyjątkowej pozycji wśród innych obiektów tego typu, gdyż jest to najdalej wysunięty na północ przykład wyraźnej recepcji formalnej cech stylowych jednej z najważniejszych judaistycznych budowli sakralnych w Europie jaką jest bóżnica w Budapeszcie, projektowana przez znanego architekta Ludwiga von Förstera.
Walory artystyczne synagogi ostrowskiej doceniane były już przez współczesnych, zyskała bowiem opinię jednego z najładniejszych budynków w mieście i stała się atrakcyjnym, bardzo charakterystycznym elementem współtworzącym panoramę miasta. Remont i adaptacja obiektu o tak niepowtarzalnej randze artystycznej ale równie ważnej historycznej na cele kulturalne, przyczyni się do budowy tożsamości regionalnej i pozwoli na zachowanie dziedzictwa kulturowego.
Wobec powyższego można stwierdzić, że realizacja zadania inwestycyjnego pod tytułem „Remont i adaptacja na cele kulturalne budynku synagogi w Ostrowie Wielkopolskim” nie tylko wzbogaci pejzaż architektoniczny miasta, ale także podniesie standard obiektów kulturalnych oraz poprawi jakość świadczonych w tym zakresie usług. Stanie się bardzo znaczącym czynnikiem stymulującym rozwój społeczny miasta i regionu.
Synagoga wybudowana została w latach 1857 – 1860, zlokalizowana w pobliżu Rynku, przy jednej z głównych ulic miasta; w dawnej dzielnicy żydowskiej, w pobliżu pierwszej, drewnianej synagogi. Synagoga jest zabytkiem wysokiej klasy artystycznej.
Budynek ostrowskiej synagogi usytuowany jest przy południowej pierzei ul. Raszkowskiej, cofnięty w stosunku do linii zabudowy. Stara ostrowska bóżnica, powstała w 1724 roku. W wieku XIX stała się za ciasna i z tego powodu w roku 1857 wmurowano kamień węgielny, a w 1860 ukończono budowę nowej obszernej synagogi przy ulicy Raszkowskiej.
Synagoga – obok kościoła ewangelickiego, ratusza i gimnazjum – była najokazalszym budynkiem Ostrowa. W czasie II wojny światowej hitlerowcy wyburzyli prawie całą dzielnicę żydowską. Synagoga przetrwała dzięki specyficznemu mukirklimatowi wnętrza, gdzie Niemcy zlokalizowali magazyny alkoholu i żywności. Po wojnie pełniła nadal funkcje magazynowe – mieścił się w niej skład mebli.
W 1988 roku została wpisana do rejestru zabytków w Polsce.Obecnie synagoga sporadycznie wykorzystywana jest jako scena impresyjna.
Informacje przekazała:
Miejski Konserwator Zabytków
Elżbieta Wolniewicz – Kukuła
